Nowotwory
Dieta osoby chorej na raka powinna opierać się generalnie na ogólnych zasadach zdrowego żywienia. Nierzadko wymaga wprowadzenia dodatkowych modyfikacji związanych z lokalizacją guza nowotworowego, stadium zaawansowania choroby, rodzajem stosowanej terapii czy wiekiem chorego. Jak w tym kontekście powinien odżywiać się pacjent onkologiczny?
- Dieta chorych na raka powinna: opierać się na zasadach diety lekkostrawnej (rezygnacja z potraw smażonych, wędzonych, konserwowanych, ostrych przypraw i używek);
- Uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie chorego na energię i białko; oszczędzać zajęty narząd, szczególnie gdy choroba nowotworowa dotyczy układu pokarmowego; zapewniać odpowiednią podaż płynów (minimalnie 2 litry płynów każdego dnia);
- Uwzględniać preferencje żywieniowe i smakowe pacjenta.
- Konieczność zastosowania diety o zmienionej konsystencji (papkowatej, płynnej) lub nawet żywienia sztucznego (dojelitowego lub pozajelitowego).
- Zapotrzebowanie na energię i niektóre składniki odżywcze w czasie choroby nowotworowej może zwiększyć się u pacjenta nawet o 20% w stosunku do osoby zdrowej, tej samej płci i w tym samym wieku.
Podczas choroby w organizmie istotnie zwiększa się zapotrzebowania na białko – układ odpornościowy pracuje intensywniej niż zwykle, odbudowując uszkodzenia powstałe w wyniku leczenia. Podstawowe zapotrzebowanie na białko u dorosłego pacjenta z rozpoznaną chorobą nowotworową powinno wynosić 15-20% energii ogółem – średnio jest to 1,3g/kg na dobę. Należy pamiętać o odpowiednim stosunku spożycia białek pochodzenia zwierzęcego i roślinnego (stosunek powinien wynosić 1:1). Nadmierna podaż białka (tj. > 2g/kg należnej masy ciała na dobę) nie przyczynia się do poprawy bilansu azotowego i może niepotrzebnie obciążyć organizm produktami przemiany azotowej.
Według obecnych standardów tłuszcze powinny stanowić ok. 30-50% zapotrzebowania energetycznego. W praktyce klinicznej zazwyczaj planuje się ich spożycie na poziomie 25-30% (0,8-1,5g /kg na dobę) dziennego zapotrzebowania energetycznego. W pierwszej kolejności należy zawsze zwrócić uwagę na ilość i jakość spożywanych tłuszczy. Ich podstawowym źródłem w diecie powinny być: ryby, chude mięso drobiowe (bez skóry), oleje roślinne, nasiona i orzechy. Szczególne istotne właściwości w przebiegu leczenia chorób nowotworowych przypisuje się wielonienasyconym kwasom tłuszczowym (WKT), a szczególnie kwasom z rodziny omega-3, gdyż przyczyniają się do wzmocnienia odporności, poprawiają pracę mózgu, zmniejszają stan zapalny, proces przerzutowania i rozwój wyniszczenia nowotworowego.
Podaż energii z węglowodanów powinna wynosić 35-50%. Ich rekomendowanym źródłem są pełnoziarniste produkty zbożowe np. kasze, ryż, pieczywo, makaron oraz warzywa i owoce. Nie więcej niż 10% energii może pochodzić z cukrów prostych, które znajdują się głównie w sacharozie (cukrze stołowym), słodyczach czy owocach. W trakcie leczenia przeciwnowotworowego zaleca się do minimum ograniczyć spożycie węglowodanów prostych, gdyż stanowią one źródło energii dla wzrostu guza. Komórki rakowe są w stanie zużyć kilkaset gramów glukozy w ciągu doby. Dodatkowo, nadmiar cukrów prostych w diecie może nasilić skutki uboczne leczenia onkologicznego.
Wraz z toczącym się w organizmie procesem zapalnym, który związany jest z obecnością guza nowotworowego oraz stresem towarzyszącym chorobie zwiększeniu ulega zapotrzebowanie organizmu na antyoksydanty (przeciwutleniacze). Szczególną rolę odgrywają w tym kontekście witaminy C, E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan oraz one substancje bioaktywne – koenzym Q10, polifenole (flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny) oraz fitosterole.
Toczeń
Toczeń jest to bardzo nieprzyjemna choroba która może trwać wiele lat, a nawet przez całe życie. Należy pamiętać, że oprócz medycyny tradycyjnej istnieją leki niekonwencjonalne które pomagają odzyskać remisję w chorobie. Jednym ze sposobów jej uzyskania jest stosowanie diety. Jest to raczej zbiór określonych reguł, ponieważ choroba ma negatywny wpływ na pracę nerek.
- Należy ograniczyć spożycie soli jak również produktów które zawierają chlorek sodowy w nadmiarze w ten sposób lista zakazanych produktów w toczniu obejmuje przede wszystkim konserwy mięsne oraz ogórki. Chlorek sodowy silnie narusza metabolizm nerek.
- Należy całkowicie wykluczyć z diety produkty smażone tłuste przyprawy i zawiesiste sosy na bazie śmietany lub śmietanki. Wraz z toczniem istnieje możliwość rozwoju cukrzycy dlatego należy z diety odrzucić wszelkiego rodzaju węglowodany proste.
- W szczególności należy unikać tłustych mięs również zawartych w rybach ponieważ choroba jest silnie ukierunkowana na uszkodzenie wątroby. Polecanymi produktami w toczniu rumieniowatym jest chude mięso z drobiu oraz chudych ryb.
- Należy stosować fermentowane produkty nabiałowe, które zapobiegają problemom jelitowym.
- Do prawidłowej pracy jelit niezbędna jest dieta wzbogacona o błonnik, które można znaleźć w otrębach, chlebie pełnoziarnistym, owsie jęczmieniu, pszenicy. W diecie powinny być obecne także świeże owoce oraz warzywa.
- W przebiegu tocznia płyny powinny być pite w określonej ilości ale w niezbyt dużej żeby nie obciążając nerek. Ogólnie dobrze tolerowanymi są napary z żurawiny, róży, pokrzywy oraz korzenia mniszka lekarskiego. Oczywiście należy unikać spożywania alkoholu.
- Dla zdrowia kości jest bardzo ważne, aby jeść pokarmy zawierające dużo wapnia i witaminy D. Przy zakupie wybierz niskotłuszczowe produkty mleczne, lub te, które prawie nie zawierają tłuszczu.
Dobrym wyborem będzie:
– 0,5% lub 1% odtłuszczonego mleka
– jogurt o niskiej zawartości tłuszczu i sodu
– ser o niskiej zawartości tłuszczu
Jeśli nie możesz pić mleka, dobrą alternatywą będzie:
– mleko bez laktozy
– mleko sojowe
– mleko migdałowe
– soki wzbogacone wapnia i witaminy D
– ciemnozielone warzywa są kolejnym źródłem wapnia
Z dostępnych danych naukowych wynika, że na toczeń rumieniowaty układowy mogą wpływać:
- kwasy omega-3 – zmniejsza nasilenie reakcji zapalnej i aktywność choroby, a także dysfunkcję śródbłonka i stres oksydacyjny;
- witamina D – wygasza reakcję zapalną i poprawia stan układu krzepnięcia;
- kurkuma – zmniejsza białkomocz, krwiomocz i ciśnienie tętnicze;
- dieta z niskim indeksem glikemicznym – która zmniejsza masę ciała i redukuje zmęczenie.
Choroba Hashimoto
Terapia choroby Hashimoto polega na leczeniu niedoczynności tarczycy, czyli na przyjmowaniu brakujących hormonów tarczycy. Najczęściej stosowana jest Lewotyroksyna produkowana syntetycznie jest identyczna jak hormon wytwarzany w tarczycy i ma takie samo działanie. Regularne przyjmowanie brakujących hormonów tarczycy prowadzi do normalizacji stężenia TSH i powrotu do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Dieta w niedoczynności tarczycy powinna być optymalnie zbilansowana i urozmaicona. Należy dostosować ją do wcześniejszych nawyków żywieniowych pacjenta, korygując jednocześnie popełniane przez niego błędy, w świetle zasad racjonalnego żywienia. Szczególną uwagę należy jednak zwrócić na unikanie diet restrykcyjnych, które prowadzą do zmniejszenia aktywności tarczycy.
Dieta w chorobie tarczycy powinna być optymalnie kaloryczna lub czasem ilość kalorii należy zmniejszyć o około 5-10%.
- Białko – 2-3 porcje w ciągu dnia. Jadłospis w Hashimoto powinien zawierać: mięso, ryby, jaja, owoce, morza, rośliny strączkowe, ser kozi, ser owczy, pasztety roślinne i hummusy,
- Węglowodany – 3-4 porcje węglowodanów w ciągu dnia. Dobrym rozwiązaniem są gryka, komosa ryżowa, biały ryż
- Tłuszcze – 3-4 porcje w ciągu dnia (różne: oliwa, olej kokosowy i masło ghee do smażenia, na zimno olej z wiesiołka, olej lniany)
- Warzywa – 3-5 porcji w ciągu dnia (różnorodne, kolorowe) oraz pasty warzywne, różne odmiany dyni, bataty, rośliny strączkowe.
- Owoce – 2-3 porcje w ciągu dnia (różnorodne, kolorowe, szczególnie owoce niskocukrowe: borówki, maliny, truskawki)
W chorobie Hashimoto zaleca się dodatkowo OGRANICZENIE z jadłospisu soi i roślin krzyżowych, takich jak: kapusta, brokuły, kalafior, brukselka, jarmuż, rzodkiewka oraz kaszy jaglanej i orzeszków ziemnych, ponieważ zawierają goitrogeny, czyli związki chemiczne, które wiążą jod w organizmie. W efekcie tarczyca nie może wykorzystać dostarczonego do organizmu jodu, a jest on niezbędny do jej prawidłowej pracy – niedobór jodu powoduje niedoczynność tarczycy.
- Niedobór żelaza również zaburza metabolizm tarczycy, ponieważ dochodzi do nieprawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Badania pokazują, że aż 60% chorych posiada wysokie niedobory żelaza. Można go dostarczyć zjadając bogate w żelazo produkty spożywcze lub suplementując żelazo. Należy pamiętać, że korzystny wpływ na efektywność wchłaniania tego pierwiastka mają produkty bogate w witaminę C.
- Cynk jest składnikiem białek receptowych dla hormonów T3 i T4. W przypadku jego braku hormony tarczycy nie mają miejsca, z którym mogłyby się związać, wobec czego nie działają prawidłowo.
- Witamina D zapobiega rozwojowi wszystkich chorób o podłożu autoimmunologicznym. Osoby z chorobą Hashimoto mają zazwyczaj niskie stężenie tej witaminy we krwi, co z kolei jest ściśle związane z podwyższonym mianem przeciwciał tarczycowych. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi wytycznymi dla populacji Europy Środkowej, osobom dorosłym zaleca się przyjmować 800 – 2000 IU witaminy D na dobę. W przypadku osób z niedoborami tej witaminy zaleca się 4000 IU na dobę.
- Witamina C wspomaga układ odpornościowy, a jej poważne niedobory związane są wysoką produkcją kortyzolu.
Do diety przy niedoczynności należy również wprowadzić Superfoods:
- Hipoalergiczne białko z grochu z mlekiem kokosowym i odrobiną soli morskiej, która wspomaga pracę nadnerczy.
- Buraki –zawierają fitochemiczne związki działające przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie.
- Kiełki– zawierają naturalne enzymy rozkładające toksyny np. kiełki rzodkiewki są w stanie usuwać bisfenol A, który zaburza pracę tarczycy.
- Owoce jagodowe surowe lub liofilizowane- zawierają związki fitochemiczne i przeciwutleniające, a jednocześnie nie podnoszą gwałtownie poziomu cukru.
Osteoporoza
Jak wiadomo, podstawowym źródłem witaminy D3 dla organizmu jest ekspozycja na słońce, w trakcie której organizm może sam ją syntetyzować. Niestety, w naszym klimacie jest to utrudnione, przez co większość populacji ma jej niedobór. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych, u których zmniejsza się endogenna produkcja witaminy D3. Witamina ta reguluje bowiem homeostazę wapnia i fosforanów w organizmie – to od niej zależy, jaka ich ilość zostanie wchłonięta do krwiobiegu. Poza tym witamina ta kontroluje proces uwalniania wapnia z kości, aby nie był on szybszy niż jego wchłanianie
Wraz z wiekiem zmniejsza się wrażliwość na działanie kalcytriolu, czyli aktywnej formy witaminy D3 powstającej w nerkach i w wątrobie. W efekcie maleje również wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do ujemnego bilansu wapniowego. Stąd zalecenia Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego mówią o całorocznej suplementacji witaminy D3 u osób >65 r.ż. (w dawce 800-1000 j.m).
Zespół chronicznego zmęczenia
Brak energii może mieć wiele potencjalnych przyczyn. Składają się na nie zarówno związane z wiekiem zmiany biochemiczne, jak i nadmierne przeciążenie organizmu bądź jego poszczególnych organów (np. jelit lub nadnerczy) oraz kwestie emocjonalne. Obniżenie sił witalnych towarzyszy wielu schorzeniom somatycznym czy depresji, a zespół przewlekłego zmęczenia uznany jest za odrębną jednostkę chorobową.
Choć powszechnie znana jest jako tzw. hormon szczęścia, ma jednak również swoją ciemną stronę. Badania duńskich naukowców wykazały, że choć serotonina działa jak doping, to jej nadmiar w mózgu powoduje tzw. zmęczenie centralne (ośrodkowe). Zaburzenia pojawiają się wówczas w całym układzie nerwowym. Do sprawnie pracujących mięśni mózg wysyła informację, że organizm dosłownie natychmiast potrzebuje odpoczynku. Właśnie stąd wynikają odczucie znużenia, czasowa utrata sił i energii do działania oraz pogorszenie czujności.
- Koenzym Q10 jest najważniejszym składnikiem z punktu widzenia produkcji energii w mitochondriach. Przy jego niedoborze komórki stopniowo tracą zdolność wytwarzania energii niezbędnej do ich funkcjonowania, co objawia się zmęczeniem, osłabieniem koncentracji, bólami mięśni i stawów. Zbyt niski poziom Q10 obserwuje się u pacjentów z przewlekłym zmęczeniem i depresją, a zapotrzebowanie na ten składnik rośnie z wiekiem, podczas infekcji czy nadmiernego stresu.
- Magnez podawany doustnie lub w postaci zastrzyków znacznie łagodził objawy u pacjentów ze zdiagnozowanym chronicznym zmęczeniem14. Od odpowiedniego poziomu tego pierwiastka zależą praca ponad 300 enzymów regulujących oraz prawidłowy przebieg reakcji hormonalnych. Pośrednio uczestniczy on również w wytwarzaniu energii ATP. Poziom magnezu spada wraz ze wzrostem stresu, a jego niedobór objawia się niepokojem, zmęczeniem, bólami głowy, bezsennością i gwałtownością.
- Karnityna to kolejny istotny składnik uczestniczący w procesach produkcji energii mitochondrialnej. Jej niedobory obserwuje się u pacjentów z zespołem chronicznego zmęczenia, a już po 2 miesiącach suplementacji L-karnityną można zauważyć złagodzenie jego objawów
- Witaminy z grupy B, a zwłaszcza B1, B6 i B12, wspomagają prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, przyczyniają się do utrzymania metabolizmu energetycznego oraz pomagają zachować koncentrację i zdolność zapamiętywania. Suplementacja pozwala nawet spowolnić atrofię mózgu (stopniowe zanikanie jego objętości) i ograniczyć o 70% ryzyko choroby Alzheimera. Niedobór witamin z grupy B może wywoływać zmęczenie, depresję, utratę masy mięśniowej i pogorszenie apetytu, a u 80% osób z przewlekłym zmęczeniem zauważono poprawę po zastosowaniu B12 w zastrzykach.
