Ogólne zalecenia żywieniowe w chorobie nowotworowej

Dieta osoby chorej na raka powinna opierać się generalnie na ogólnych zasadach zdrowego żywienia. Nierzadko wymaga wprowadzenia dodatkowych modyfikacji związanych z lokalizacją guza nowotworowego, stadium zaawansowania choroby, rodzajem stosowanej terapii czy wiekiem chorego. Jak w tym kontekście powinien odżywiać się pacjent onkologiczny?

Dieta chorych na raka powinna: opierać się na zasadach diety lekkostrawnej (rezygnacja z potraw smażonych, wędzonych, konserwowanych, ostrych przypraw i używek);

uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie chorego na energię i białko; oszczędzać zajęty narząd, szczególnie gdy choroba nowotworowa dotyczy układu pokarmowego; zapewniać odpowiednią podaż płynów (minimalnie 2 litry płynów każdego dnia);

 uwzględniać preferencje żywieniowe i smakowe pacjenta.

Im więcej różnorodnych produktów w codziennej diecie, tym mniejsze prawdopodobieństwo rozwoju niedoborów żywieniowych.

Konieczność zastosowania diety o zmienionej konsystencji (papkowatej, płynnej) lub nawet żywienia sztucznego (dojelitowego lub pozajelitowego).

Zapotrzebowanie na energię i niektóre składniki odżywcze w czasie choroby nowotworowej może zwiększyć się u pacjenta nawet o 20% w stosunku do osoby zdrowej, tej samej płci i w tym samym wieku.

25-35 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. U chorych z objawami wyniszczenia lub zagrożonych jej rozwojem – zapotrzebowanie zwiększa się nawet do 40-45 kcal/kg należnej masy ciała na dobę.

W przypadku pacjentów leżących zapotrzebowanie na energię powinno wynosić 20-25 kcal/kg należnej masy ciała na dobę.

Białko w diecie pacjenta onkologicznego

Podczas choroby w organizmie istotnie zwiększa się zapotrzebowania na białko – układ odpornościowy pracuje intensywniej niż zwykle, odbudowując uszkodzenia powstałe w wyniku leczenia. Podstawowe zapotrzebowanie na białko u dorosłego pacjenta  z rozpoznaną chorobą nowotworową powinno wynosić 15-20% energii ogółem – średnio jest to 1,3g/kg na dobę. Należy pamiętać o odpowiednim stosunku spożycia białek pochodzenia zwierzęcego i roślinnego (stosunek powinien wynosić 1:1). Najbardziej wartościowe w diecie onkologicznego są białka pochodzące z produktów zwierzęcych np. jaja, ryby, chude mięso czy produkty mleczne. Nadmierna podaż białka (tj. > 2g/kg należnej masy ciała na dobę) nie przyczynia się do poprawy bilansu azotowego i może niepotrzebnie obciążyć organizm produktami przemiany azotowej.  Pacjenci poddawani radioterapii okolic jamy brzusznej powinni zwrócić szczególną uwagę na rodzaj spożywanego białka, gdyż obowiązuje ich w tym czasie tzw. dieta bezmleczna (wykluczenie spożycia mleka i przetworów mlecznych). TŁUSZCZE Według obecnych standardów tłuszcze powinny stanowić ok. 30-50% zapotrzebowania energetycznego. W praktyce klinicznej zazwyczaj planuje się ich spożycie na poziomie 25-30% (0,8-1,5g /kg na dobę) dziennego zapotrzebowania energetycznego. W pierwszej kolejności należy zawsze zwrócić uwagę na ilość i jakość spożywanych tłuszczy. Ich podstawowym źródłem w diecie powinny być: ryby, chude mięso drobiowe (bez skóry), oleje roślinne, nasiona  i orzechy. Szczególne istotne właściwości w przebiegu leczenia chorób nowotworowych przypisuje się wielonienasyconym kwasom tłuszczowym (WKT), a szczególnie kwasom z rodziny omega-3, gdyż przyczyniają się do wzmocnienia odporności, poprawiają pracę mózgu, zmniejszają stan zapalny, proces przerzutowania i rozwój wyniszczenia nowotworowego. Mogą również wpływać na każdy z etapów kancerogenezy (inicjację, promocję, progresję) poprzez indukowanie apoptozy oraz hamowanie proliferacji. Warto wiedzieć, że tłuszcz występuje pod dwoma postaciami: tzw. „tłuszcz widoczny” (świadomie spożywany np. w postaci masła czy olejów) oraz „tłuszcz niewidoczny” (ukryty w przetworzonej żywności np. słodyczach, wędlinach, mięsie). Aby w jak największym stopniu wykorzystać wartość zdrowotną tłuszczów roślinnych, zaleca się spożywać je na surowo np. jako dodatek do sałatek czy surówek.

Węglowodany

Podaż energii z węglowodanów powinna wynosić 35-50%. Ich rekomendowanym źródłem są pełnoziarniste produkty zbożowe np. kasze, ryż, pieczywo, makaron oraz warzywa i owoce. Nie więcej niż 10% energii może pochodzić z cukrów prostych, które znajdują się głównie w sacharozie (cukrze stołowym), słodyczach czy owocach. W trakcie leczenia przeciwnowotworowego zaleca się do minimum ograniczyć spożycie węglowodanów prostych, gdyż stanowią one źródło energii dla wzrostu guza. Komórki rakowe są w stanie zużyć kilkaset gramów glukozy w ciągu doby. Dodatkowo, nadmiar cukrów prostych w diecie może nasilić skutki uboczne leczenia onkologicznego. Ważne jest, aby węglowodany stanowiły określony procent w diecie, gdyż tylko wtedy białko może być w pełni wykorzystywane na potrzeby budulcowe. Osoby z guzami umiejscowionymi w obrębie przewodu pokarmowego powinny unikać w swojej diecie pieczywa razowego i produktów na bazie mąki razowej – zamieniając je na łatwiej strawne pieczywo pszenne. Podobna zasada dotyczy warzyw  i owoców – jeżeli chory ma trudności ze spożywaniem ich w postaci świeżej, to należy poddać je odpowiedniej obróbce termicznej np. pieczeniu, gotowaniu lub duszeniu.

Witaminy i składniki mineralne

Wraz z toczącym się w organizmie procesem zapalnym, który związany jest z obecnością guza nowotworowego oraz stresem towarzyszącym chorobie zwiększeniu ulega zapotrzebowanie organizmu na antyoksydanty (przeciwutleniacze). Szczególną rolę odgrywają w tym kontekście witaminy C, E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan oraz one substancje bioaktywne – koenzym Q10, polifenole (flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny) oraz fitosterole. Dostarczane z pożywieniem do organizmu antyoksydanty mają zdolność blokowania wolnych rodników i neutralizowania ich szkodliwego działania – uszkadzania błon komórkowych. Antyoksydanty zaleca się dostarczać w naturalnej postaci z dietą.

SUBSTANCJE SZKODLIWE – Ważne znaczenie w diecie osób chorych na raka ma unikanie żywności zawierającej substancje, które mogą mieć szkodliwy i kancerogenny wpływ na organizm. Są to: aflatoksyny (obecne w spleśniałych ziarnach zbóż i starych orzechach), heterocykliczne aminy i policykliczne węglowodory aromatyczne (powstałe w czasie wędzenia, przedłużonego grillowania lub smażenia w wysokich temperaturach), n-nitrozwiązki, azotany i azotyny (stosowane do konserwowania żywności), sól kuchenna i alkohol.

Zalecenia żywieniowe w diecie pacjenta onkologicznego – porady dietetyka

Jeżeli dobrze tolerujesz leczenie onkologiczne, a Twój lekarz/dietetyk nie zaleca wykluczenia danego składnika odżywczego lub produktu spożywczego, to nie rób tego na własną rękę! Im więcej różnorodnych produktów znajdzie się w Twojej codzienne diecie, tym będzie ona mniej monotonna. Dzięki temu zyskasz pewność, że Twój organizm otrzyma wszystkie istotne składniki odżywcze. staraj się jeść każdego dnia 5 porcji warzyw i owoców – w takiej formie, w jakiej nie będą powodowały dolegliwości bólowych ze strony przewodu pokarmowego; zamieniaj tłuszcze zwierzęce na roślinne – najbardziej wartościowe są te surowe dodawane do gotowych potraw; ogranicz spożycie soli, która podrażnia błonę śluzową wyścielającą przewód pokarmowy, a dodatkowo zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka; staraj się traktować żywienie jako integralną część leczenia – wszystkie Twoje posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane oraz wyróżniać się atrakcyjnym zapachem i smakiem; nie bój się prosić o pomoc! Jeżeli nie masz siły, aby samodzielnie przygotować posiłek, poproś o pomoc Twoich bliskich. Natomiast jeżeli zupełnie nie masz ochoty na jedzenie, postaraj się wprowadzić do swojego jadłospisu doustne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego, które ze względu na swój skład i niewielką objętość będą mogły w kryzysowych sytuacjach zastąpić pełnowartościowy posiłek.