PTSD – zespół symptomów rozwijający się u niektórych osób w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenie – jest standardowo leczony farmakologicznie i psychoterapeutycznie. Coraz liczniejsze doniesienia naukowe o korzystnym wpływie medycznej marihuany na osoby doświadczające stresu pourazowego każą przypuszczać, że fito kannabinoidy konopne staną się powszechnie stosowaną w tym kontekście substancją leczniczą.
Co to jest PTSD i kto może go doświadczać?
Stres pourazowy – PTSD (Post Traumatic Stress Disorder) jest zespołem symptomów, które mogą rozwijać się w odpowiedzi na traumatyczne doświadczenie.
Trauma jest definiowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (American Psychiatric Association, APA) jako każde zaburzające funkcjonowanie doświadczenie, w konsekwencji którego doświadczająca go osoba odczuwa znaczny poziom strachu, lęku, niepokoju dysocjacji, bezradności, dezorientacji i innych, trudnych emocji.
Emocje te są na tyle silne, że powodują u doświadczającej ich osoby długotrwałe skutki, takie jak zaburzone poczucie bezpieczeństwa, zmiana postrzegania świata i siebie.
Pierwotnie PTSD diagnozowane było u weteranów wojennych, obecnie wyróżnia się szereg zdarzeń, które mogą spowodować rozwinięcie się symptomów. Za najczęściej prowadzące do rozwinięcia objawów stresu pourazowego doświadczenie uważa się gwałt (49% osób, które go doświadczyły).
Poza przemocą seksualną, za najczęstsze przyczyny PTSD uważa się: przemoc fizyczną, napaść (32%), wypadek komunikacyjny (17%), zagrożenie życia dziecka (10,4%), bycie świadkiem gwałtu, napaści lub wypadku i/lub sytuacja, kiedy dotykają one bliską osobę (7,3%), katastrofy naturalne (3,8%).
PTSD – diagnostyka i leczenie
Kryteria diagnostyczne PTSD: DSM-5
W DSM-5, piątym wydaniu klasyfikacji zaburzeń psychicznych APA, PTSD zostało umieszczone w bloku “zaburzenia związane ze stresem i traumą”, nie, jak we wcześniejszych wydaniach, w bloku “zaburzenia lękowe”.
Symptomy PTSD według DSM-5 Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego:
- doświadczenie traumatycznego zdarzenia,
- ponowne doświadczanie tego zdarzenia: natrętnie powracające wspomnienia, sny związane ze zdarzeniem, które powodują lęk/niepokój, flashbacki, intensywny dyskomfort i stres, który przedłuża się w czasie i jest reakcją na czynniki przypominające o zdarzeniu, fizjologiczna reakcja stresowa na czynniki, które kojarzą się ze zdarzeniem,
- unikanie bodźców, które wiążą się ze zdarzeniem (uczucia, myśli, emocje, rozmowy, sytuacje i osoby przypominające o zdarzeniu) i/lub brak możliwości przypomnienia sobie szczegółów zdarzenia (okoliczności, chronologii, przebiegu),
- izolacja, wyobcowanie,
- poczucie, że nie ma przyszłości,
- nadpobudliwość (zaburzenia koncentracji i snu, wybuchowość, agresja, czujność, reakcje lękowe),
- te symptomy nie są związane z zażyciem substancji zmieniającej świadomość.
Diagnoza PTSD może być postawiona tym osobom, które doświadczają:
- min. 1 symptomu dotyczącego ponownego przeżywania traumy,
- min. 1 symptomu dotyczącego unikania bodźców przypominających o traumie,
- 2 lub większej liczby symptomów dotyczących negatywnych zmian nastroju i zmian poznawczych,
- 2 lub większej liczby symptomów związanych z pobudzeniem i reaktywnością,
- trudności w codziennym funkcjonowaniu przez okres min. miesiąca.
Skala Davidsona – pomiar natężenia symptomów PTSD
W diagnostyce PTSD używana jest skala Davidsona – narzędzie kwestionariuszowe, które pomaga w ocenie skali urazu u osoby z doświadczeniem traumy. Skala powstała w latach 90 ubiegłego wieku i pozwala na pomiar natężenia objawów, jest używana przede wszystkim we wstępnej ocenie stanu osoby po traumie i pomaga wybrać odpowiednie dla danej osoby leczenie i umożliwia obserwację postępu terapeutycznego.
Leki antydepresyjne i przeciwlękowe w terapii PTSD
W farmakoterapii stresu pourazowego używanych jest kilka grup leków, niektóre z nich mogą być łączone, w celu uzyskania silniejszego i bardziej kompleksowego efektu terapeutycznego.
Grupy leków stosowane w terapii pacjentów i pacjentek z PTSD:
- SSRI – selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – leki stosowane w terapii depresji i stanów lękowych.
- Neuroleptyki – leki przeciwpsychotyczne – leki stosowane u osób cierpiących na psychozy, omamy, urojenia, halucynacje, ale również w niektórych postaciach depresji.
- Leki przeciwdrgawkowe – stosowane w epilepsji, niektórych rodzajach depresji, np. depresji dwubiegunowej, w stanach maniakalnych czy zespole abstynencji alkoholowej.
- Benzodiazepiny – leki o działaniu przeciwlękowym, uspokajającym, nasennym, przeciwdrgawkowym oraz amnestycznym.
Psychoterapia u osób z PTSD
Większość terapeutów pracujących z osobami przejawiającymi symptomy PTSD uważa, że dana osoba nie jest w stanie wytworzyć naturalnego dystansu wobec traumatycznego doświadczenia, ponieważ jego/jej emocje związane ze zdarzeniem zostały zamrożone. Dlatego osoba przeżywa je wciąż na nowo, mimo że bodziec traumatyczny już nie występuje, a zagrożenie minęło. Celem pracy psychoterapeutycznej z osobami z PTSD jest przetworzenie zdarzenia w świadomości i sprawienie, żeby nie miało ono już wpływu na codzienne funkcjonowanie danej osoby.
Metody terapeutyczne skierowane min. do osób doświadczających PTSD:
- terapia EDMR (Eye Movement Desensitization and Reprocesing),
- ekspozycyjna terapia (ET, exposure therapy),
- oswajanie stresu (SIT, stress inoculation training),
- terapia poznawcza (CT, cognitive therapy),
- System Wewnętrznej Rodziny (Internal Family Systems).
PTSD a medyczna marihuana
Leki oparte na fito kannabinoidach konopnych mogą, według naukowców, być doskonałą alternatywą dla dotychczas stosowanej w PTSD farmakoterapii oraz wspierać działania psychoterapeutyczne.
Zdaniem badaczy marihuana lecznicza może wspierać przetwarzanie traumatycznego doświadczenia w świadomości i budowanie nowych sposobów myślenia i reagowania na wspomnienia. Do wyciągnięcia takich wniosków skłania ich obecna wiedza na temat wpływu marihuany na mózg.
Niektóre badania naukowe nad wpływem medycznej marihuany na pacjentów i pacjentki z diagnozą PTSD:
- Mechanizm działania układu endokannabinoidowego w PTSD, analiza literatury przedstawiona przez zespół badawczy z UK i Włoch w 2019 roku.
Stymulacja obszarów korowych i podkorowych mózgu może obniżać aktywność hipokampa i ciała migdałowatego, regulując działanie osi podwzgórze przysadka mózgowa. Prowadzi to do lżejszej odpowiedzi fizjologicznej na stres – wydzielanie kortyzolu jest obniżone, co sprawia, że osoba nie doświadcza wysokiego poziomu pobudzenia i czujności.
W PTSD te obszary mózgu (hipokamp i ciało migdałowate) są silnie aktywowane, co przekłada się min. na pojawienie się takich symptomów, jak zaburzenia poznawcze, depresja, lęk, myśli samobójcze.
W PTSD poziom endokannabinoidy AEA jest stosunkowo niski, pojawiają się zaburzenia funkcjonowania receptorów CB1 i nieprawidłowe interakcje między receptorami, a AEA. To, jak duże są nieprawidłowości wpływa na natężenie symptomów.
Badacze uważają, że wprowadzając kannabinoidy konopne, mamy szansę wyregulować działanie ECS, a tym samym wpływać na natężenie objawów stresu pourazowego.
Co ciekawe, u mężczyzn zaobserwowano silniejszą odpowiedź układu ECS na stresujący bodziec w postaci uwolnienia endokannabinoidów i silniejszą reakcję na działanie fito kannabinoidów konopnych, niż u kobiet.
- Kwestionariuszowe badania z udziałem amerykańskich weteranów wojennych, przeprowadzone w 2016 roku przez grupę badawczą pod kierownictwem Profesora Mechoulama.
Duża grupa amerykańskich weteranów wojennych, u których rozwinęło się PTSD raportowała, że stosowanie marihuany przynosi im ulgę i zmniejsza natężenie symptomów, w szczególności:
- natrętnych myśli i snów dotyczących zdarzenia,
- bezsenności,
- pobudzenia,
- drażliwości,
- unikania bodźców przypominających o traumatycznym zdarzeniu,
- izolacji i dystansu.
Badania te miały charakter kwestionariuszowy. Weterani samodzielnie leczyli się marihuaną i raportowali badaczom przyjmowane dawki konopi oraz ich wpływ na samopoczucie oraz nasilenie symptomów PTSD. Dane zebrane przez badaczy posłużyły jako uzasadnienie do rozpoczęcia dalszych, kontrolowanych badań z udziałem pacjentów i pacjentek doświadczających stresu pourazowego w trakcie terapii medyczną marihuaną.
- Badanie z udziałem weteranów wojennych, przeprowadzone w 2020 roku przez naukowców z Uniwersytetu Medycznego w Utrechtcie.
Badacze zorganizowali grupę fokusową, do której zrekrutowali osoby ze zdiagnozowanym PTSD, które doświadczyły traumatycznych zdarzeń służąc w wojsku. Uczestnicy i uczestniczki zaczęli terapię medycznymi konopiami w momencie, w którym rozpoczęła się praca w grupie fokusowej.
Uczestnicy/czki doświadczali minimalnych skutków ubocznych w porównaniu do farmakoterapii, którą stosowali wcześniej. Symptomy stresu pourazowego, które najlepiej poddały się terapii medycznymi konopiami to drażliwość, agresja, koszmary noce i wynikająca z nich bezsenność oraz nocne pocenie się.
Co istotne, uczestnicy i uczestniczki podkreślali wagę nastawienia do leczenia marihuaną: postrzegali cannabis jako lekarstwo, nie czuli potrzeby wprowadzania się w stan odurzenia, skupiali się na takim dawkowaniu medycznej marihuany, które najlepiej wpływa na ich funkcjonowanie i radzenie sobie z symptomami.
Większość pacjentów i pacjentek uczestniczących w badaniu zażywała odmiany marihuany o niskim stężeniu THC i wysokim stężeniu CBD.
Badacze wskazują również na ryzyko nadużywania medycznej marihuany przez osoby, u których zdiagnozowano PTSD. Opierają się na wcześniejszych badaniach, które wykazały, że weterani wojenni ze stresem pourazowym mają tendencję do popadania w uzależnienie od substancji psychoaktywnych, min. nie medycznej marihuany. W tej grupie badawczej do tego nie doszło, jednak ich zdaniem należy mieć tę tendencję na uwadze.
- Analiza retrospektywna efektów terapii CBD u pacjentów i pacjentek kliniki psychiatrycznej, którzy przejawiali symptomy stresu pourazowego, 2019 rok.
Analiza retrospektywna skupiła się na podsumowaniu efektów terapii przy użyciu CBD, która została zalecona 11 pacjentom i pacjentkom kliniki psychiatrycznej, u których zdiagnozowano PTSD. CBD było podawane doustnie, w dawkach i stężeniu indywidualnie dostosowanych do potrzeb tych osób przez lekarza psychiatrę. Uczestnicy, równolegle do CBD, zażywali przepisaną przez psychiatrę, standardową farmakoterapię.
91% uczestników badania doświadczyło obniżenie natężenia symptomów w trakcie terapii CBD. Ogólny współczynnik natężenia objawów PTSD obniżył się u uczestników o 28% po 8 tygodniach terapii CBD. CBD było dobrze tolerowane przez wszystkich uczestników, nikt nie przerwał terapii ze względu na działania niepożądane.
Badacze wyciągnęli wniosek, że doustne podanie kannabidiolu, w połączeniu z farmakoterapią, przynosi ulgę pacjentom, którzy mimo przyjmowania standardowych leków, nie doświadczali znacznego zmniejszenia natężenia symptomów PTSD.
Badacze zapowiedzieli powtórzenie eksperymentu w bardziej kontrolowanych warunkach – podwójnie zaślepionych badaniach z grupą kontrolną placebo.
Aktualny stan wiedzy na temat terapii medycznymi konopiami u pacjentów i pacjentek z PTSD jest taki, że działanie fito kannabinoidami na układ endokannabinoidowy pomaga redukować poziom lęku, modulować procesy związane z pamięcią i poprawiać jakość snu.
Większość naukowców zajmujących się tematem podkreśla, że konieczne jest prowadzenie dalszych badań z udziałem pacjentów. Dalsze badania mają mieć na celu ustalenie efektywnych reżimów terapeutycznych. Lekarz przepisujący marihuanę medyczną powinien być na bieżąco z wynikami badań, aby skutecznie prowadzić terapię.
