Zespół Tourette’a a medyczna marihuana – czy kannabinoidy konopne mogą pomóc na tiki?

Symptomy zespołu Tourette’a występują u ok. 5 na 10 tysięcy osób, co czyni to zaburzenie rzadkim. Częściej dotyczy mężczyzn, a pierwsze objawy pojawiają się już w dzieciństwie. Specyfika symptomów zespołu Tourette’a utrudnia doświadczającym go osobom funkcjonowanie społeczne, co w wielu przypadkach przekłada się na obniżenie odczuwanej jakości życia i rozwój innych symptomów zaburzeń psychicznych. Stosowanych jest kilka metod terapuetycznych, których celem jest łagodzenie tików i poprawa samopoczucia pacjentów i pacjentek. Rosnącą popularnością zaczyna cieszyć się terapia medyczną marihuaną.

Co to jest zespół Tourette’a

Zespół Tourette’a (GTS, Gilles de la Tourette syndrome) jest zaburzeniem z pogranicza neurologii i psychiatrii, którego podstawowym objawem są tiki. Tikiem, który stał się w powszechnej świadomości znakiem rozpoznawczym GTS, jest mimowolne, spontaniczne wykrzykiwanie słów uważanych za wulgarne i/lub obraźliwe. 

W rzeczywistości jest to tylko jeden z wielu możliwych, nie koniecznych symptomów. Pozostałe dotyczą głównie mimowolnych, powtarzających się ruchów, m.in. napinanie mięśni twarzy, mruganie, zaciskanie powiek, ruchów rąk i karku oraz mimowolnego wydawania dźwięków, m.in. sapanie, chrząkanie, wąchanie. 

Zespół Touretta to także zaburzenia behawioralne, noszące znamiona nadpobudliwości psychoruchowej i OCD, czyli zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (oba te zespoły symptomów mogą być również zaburzeniami współwystępującymi z GTS). Stres i nadmiar bodźców nasilają intensywność dolegliwości. 

Chorujące osoby najczęściej zdają sobie sprawę z objawów i tego, w jaki sposób ich mimowolne zachowanie jest odbierane społecznie, co może prowadzić do dodatkowego nasilenia stresu, poczucia niepokoju oraz zaburzeń lękowych i depresyjnych (poczucie izolacji, osamotnienia, braku zrozumienia, niska samoocena i wiara we własne możliwości).

Diagnostyka GTS opiera się na obserwacji pacjenta lub pacjentki w gabinecie oraz wywiadzie lekarskim, czyli własnym opisie pacjenta/pacjentki doświadczanych symptomów. Po uzyskaniu diagnozy można próbować różnych form leczenia – czasami wystawiana jest recepta na medyczną marihuanę.

Leczenie tików i zespołu Tourette’a

Zespół ekspertów powołany American Academy of Neurology (AAN) sformułował wytyczne dotyczące leczenia tików w przebiegu zespołu Tourette’a, które zostały opublikowane w 2019 roku w czasopiśmie Neurology. 

Nasilenie tików ma  wpływ na wybór leczenia, dlatego istotna jest ocena intensywności i częstotliwości występowania tików. Zalecanym narzędziem pomiarowym jest Yale Global Tic Severity Scale, która umożliwia również monitorowanie odpowiedzi na zastosowaną terapię i weryfikację jej skuteczności. Leczenie czynności przymusowych i natręctw może być takie, jak w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych i nerwicy.

Zalecenia AAN obejmują psychoedukację pacjentów/ek i ich rodzin oraz najbliższego otoczenia. W przypadku dzieci szkolnych (na tym etapie rozwoju najczęściej pojawiają się objawy), działania edukacyjne powinny obejmować środowisko rówieśnicze. 

W praktyce klinicznej, terapia tików obejmuje psychoterapię behawioralną oraz farmakoterapię. Jako lek psychotropowy pierwszego wyboru AAN oraz ESSTS (European Society for the Study of Tourette Syndrome) wskazują neuroleptyki. W cięższych, lekoopornych przypadkach stosuje się także głęboką stymulację mózgu (DBS), która pozwala na redukcję tików średnio o połowę. 

Psychoterapia może być długoterminowa lub mieć formę tzw. całościowej interwencji behawioralnej, składającej się z treningu rezygnacji z nawyków, treningu relaksacyjnego i interwencji funkcjonalnych, przeprowadzanych w sytuacjach, które uwalniają, albo nasilają tiki. 

Medyczna marihuana w terapii tików w zespole Tourette’a

Kannabinoidy konopne zawarte w medycznej marihuanie łączą się z receptorami układu endokannabinoidowego w organizmie człowieka i za jego pośrednictwem regulują pracę innych układów. W kontekście tików pojawiających się w przebiegu zespołu Tourette’a znaczenie ma przede wszystkim regulacja układu nerwowego oraz układu dokrewnego. W jaki sposób e-recepta na medyczną marihuanę może przynieść ulgę?

Fitokannabinoidy konopne modulują wiele procesów w mózgu, m.in. regulują uwalnianie neuroprzekaźników. W istotnym dla zespołu Tourette’a obszarze mózgu (w zwojach podstawnych), kannabinoidy konopne mogą regulować układ dopaminergiczny, którego zaburzone funkcjonowanie ma według naukowców wpływ na występowanie tików. Regulacja poziomu dopaminy w innych częściach mózgu łagodzi objawy najczęstszych zaburzeń towarzyszących, takich jak OCD, ADHD czy zaburzenia lękowe. Lekarz przepisujący marihuanę medyczną może zapytać pacjenta, czy występują u niego owe zaburzenia współistniejące.

Istnieją wystarczające dowody naukowe potwierdzające skuteczność medycznej marihuany w terapii innych niż tiki symptomów powszechnie występujących w zespole Tourette’a, takich jak: stany depresyjne, niepokój, przewlekły stres, zaburzenia snu, nadmierne pobudzenie. 

Przeprowadzone w ostatnich latach badania z udziałem pacjentów wykazują, że medyczna marihuana niesie pacjentom i pacjentkom z zespołem Tourette’a liczne korzyści, jednak wciąż brakuje przeprowadzonych na szeroką skalę badań klinicznych z maskowaniem i grupą kontrolną. 

Źródła: 

1. Medycyna Praktyczna. Zespół Tourette’a.  https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151317,zespol-tourettea 
2. Medycyna Praktyczna. Wytyczne dotyczące leczenia tików u osób z zespołem Tourette’a i przewlekłą chorobą tików. https://www.mp.pl/neurologia/choroby/inne-choroby/217487,wytyczne-dotyczace-leczenia-tikow-uosob-zzespolem-touretteaiprzewlekla-choroba-tikow
3. Janik, P. Behawioralne, farmakologiczne i neurochirurgiczne leczenie tików — aktualny stan wiedzy. Via Medica, 2016
4. https://journals.viamedica.pl/neurologia_neurochirurgia_polska/article/view/PJNNS.a2021.0081/64620 
5. Jakubovski E. et al. The CANNA-TICS Study Protocol: A Randomized Multi-Center Double-Blind Placebo Controlled Trial to Demonstrate the Efficacy and Safety of Nabiximols in the Treatment of Adults With Chronic Tic Disorders. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2020.575826/full 
6. Tourette’s Association of America. The Cannabis Consortium Review of the Literature. https://tourette.org/research-medical/medical-marijuana-research/